شهری تاریخی با دیدنی‌های بسیار و جاذبه‌های تاریخی ارزشمند که به مهد هنر منبت‌کاری و ساخت مبل در ایران شهره است. دو روایت برای ریشه نام‌گذاری این شهر وجود دارد که؛ در اولی نام ملایر از دو واژه «مال» و «آگر»، ترکیب شده است که در لغت مال به معنای «خانه» و آگر نیز به معنای «آتش» است که از ترکیب این دو واژه «مال‌آیر»، یعنی «سرزمین آتش» شده است که امروزه نیز حتی پس از هزاران سال بر روی کوه‌های شهر در شب‌های نوروز آتش روشن می‌کنند و در روایت دیگر ملایر از واژگان «مال» به معنی خانه و «آیر» به معنی آریایی‌ها ساخته شده و معنی آن سرزمین آریایی‌ها است.
باستان‌شناسان، پیشینه زندگی بشر در این شهر را برابر با تمدن ایلامیان عنوان کرده‌اند. در کاوش‌هایی که در «تپه نوشیجان» انجام شده است؛ در این تپه باستانی، سه طبقه مورد شناسایی قرار گرفت که طبقه نخست متعلق به مادها، طبقه دوم متعلق به هخامنشیان و طبقه سوم متعلق به ساسانیان بود. ای قدیمی‌ترین سندی که نشان می‌دهد شهر ملایر در دوران ساسانیان وجود داشته، حک شدن نام «malayir» روی سکه‌های این دوران است و حتی کریم‌خان زند نیز در ابتدا تشکیل حکومتش این شهر را پایتخت موقت خود قرارداد.
این شهر به‌واسطه بیشینه تاریخی و موقعیت جغرافیایی که در آن واقع شده است؛ خود کلکسیونی از آثار تاریخی و طبیعی است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به آتشکده نوشیجان، یخچال میرفتاح ملایر، خانه و موزه لطف‌علیان ، برج آرامگاه بابا حسین، قلعه پری ملایر، تالاب کرد خورد ملایر، پارک سیفیه، منطقه حفاظت شده لشگر، مقبره سیف الدوله سلطان محمد، کاوانسرای شیخ الملوک و... اشاره کرد.
شهرستان ملایر به‌خاطر موقعیت جغرافیایی‌اش از دیرباز میزبان اقوام گوناگون بوده است و گنجینه خاطرات مردمان زیادی را از دیرباز تا کنون در دل خود جای‌داده است.
منابع: سایت کجا رو، جهان ایران
