مَز نام یکی از روستاهای استان فارس، واقع در شهرستان خنج میباشد. مز از روستاهای قدیمی منطقه است. پیشهٔ عمده مردم این روستا کشاورزی و دامداری است. اهالی روستا (غیر از یکی دو خانواده) بومی نیستند یعنی از روستاهای دور و نزدیک به این محل آمدهاند و ساکن شدهاند دلیلش هم وجود رشته قناتهای متعدد و رونق کشاورزی بوده است چون در زمان جنگ جهانی اول قحطی سراسر ایران را فرا گرفت و دولت نیز برای رفع مشکل کاری نکرد لذا عده زیادی از مردم از بین رفتند. روستای مز نیز از این امر مستثنی نبود و بیماریهای سخت درمان نیز مزید علت شد و به حدی مردم از بین رفتند که تقریبا روستای مز خالی از سکنه شد. جمعیت کنونی بعدا به روستا ملحق میشوند مثلا از فال گله دار، شیخ عامر، علامردشت، کارزین، ارد، آغسته، فداغ و…
از جمله آثار باستانی وجود یک خط تونل زیر زمینی از کوه تا دشت مز است که مورد استفاده زرتشتیان بوده است، و قناتها و چاه چرمی و زیارتگاه شاه سید محمود از نوادگان امام موسی بن جعفر و برادر شاه زند و و زیارتگاه بی بی مریم و سنگ تراشههای روی قبرها و…
دین و مذهب اهالی روستا اسلام و شیعه اثنی عشری است قبلا زرتشتی بودهاند و توسط شاه زندو و یارانش مسلمان شدند.
اگر نام مز را در نقشه جستجو کنی به جای آن علی اباد را خواهی یافت ولی اگر نام مز را در لغتنامه دهخدا جستجو کنی این مکان که اکنون در نقشه جغرافیایی ایران به نام علی اباد نوشته شده را به شما معرفی خواهد کرد. مز روستایی است بسیار قدیمی . مز دارای قناتهای بسیاری است که شاید شماران از ۱۰۰نیز بالاتر باشد که از قدیم ال ایام و به دست مردمان این روستا ساخته و مورد استفاده قرار گرفته که هم اکنون نیز عامل انتقال اب به روی زمینهای کشاورزی میباشد .از دیگر مکانهای مز اتشکده زرتشتیان است که در زبان عامیانه به خانه گبری یا تنب شبستان که مربوط به حکومت هخامنشان بوده و در ابتدای این روستا قرار دارد میتوان اشاره کرد. روستای مز در کوهپایه واقع شده است درپشت این کوه قلعه ای وجود دارد که به قلعه میمون معروف است. این قلعه عامل حاکمیت مز در منطقه بوده است که با ورود اسلام توسط شاه زندو به تصرف سپاه اسلام در امد. این قلعه در نوع خود بسیار از نظر نظامی غیر قابل نفوذ میباشد از اهمیت آن همین بس که حکیم فردوسی طوسی میسراید که ….به جایی برم کت نباشد نشان به میمون دژ و قلعه دیده بان - که قلعه دیده بان قلعه ای در روستای دیده بان مربوط به دهستان فداغ است که این خود دلیل محکمی بر صحت این موضوع است. از مکانهای دیگر آرامگاه امامزاده محمود فرزند شاه زندو فرمانده لشکر اسلام برای فتح این منطقه بوده که کراماتی هم داشته است و اکنون زیارتگاه مردم است.! زیارتگاه دیگر بی بی مریم است. مردم مهربان با عشق و صفا در کنار همدیگر زندگی میکنند .این روستا مشکلاتی نیز دارد. مز روستایی است که عمده درامد مردم از طریق کشاورزی و دامداری است که این موضوع باعث شده مردم فرزندان خود را در سن پایین به جاهای دور برای کسب درامد بفرستند و این باعث عقب ماندن از قافله علم و دانش و پیشرفت ایران عزیزمان میباشد .
