نظامی از شاعرانی است که باید او را از ارکان اصلی شعر فارسی دانست، او از آن دسته شاعران بزرگیست که مانند فردوسی و سعدی توانست سبک خودش را در ادبیات بنا کند، او شاعری تواناست که شعر تمثیلی را به حد اعلای خود رساند.
مهارت نظامی فقط شناخت کامل زبان فارسی و داستان‌سرایی نبود. او در نجوم، فقه، علوم اسلامی و زبان عربی هم دانش بالایی داشته است. نظامی از آن دسته شاعرانی است که از زندگی و وقایع زندگی‌اش اطلاعات زیادی در دست نیست. تمام اطلاعات موجود، از دل ابیات یا گفته‌ها و شنیده‌هاییست که در دل تاریخ از او به جا مانده است.
«خسرو و شیرین»، «مخزن الاسرار»، «لیلی و مجنون»، «هفت پیکر»، «اسکندر نامه» پنج گنج او هستند. در کنار منظومه‌های داستانی او، دیوان قصاید و غزلیات این شاعر بزرگ هم جایگاه ویژه‌ای در ادبیات فارسی دارد. داستان‌سرایی در زبان فارسی پیش از نظامی هم وجود داشته، اما این نظامی بود که توانست جایگاه ویژه‌ای در ادبیات غنایی ایران ایجاد کند.
نظامی خودش منظومه خسرو و شیرین را جز بهترین داستان های عاشقانش می‌دانست و برای سرودن ۶۱۵۰ بیت این کتاب چیزی بیش‌تر از ۱۶ سالعمر خود را صرف کرد. نظامی تحت تاثیر شاهنامه‌ی فردوسی و منظومه‌ی ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی، این منظومه را سرود و برخی اسناد حکایت از این دارد که نظامی این منظومه را پس از درگذشت همسر محبوبش، آفاق، نوشته است. این منظومه آن‌قدر ماندگار و عمیق است که پس از او شاعرانی همچون امیرخسرو دهلوی، وحشی بافقی و وصال شیرازی این روایت را بازسرایی کردند. و تاثیر آن در ادبیات جهان تا حدی است که گفته می‌شود «ساموئل ریچاردسون»، نویسنده‌ی معروف انگلستان در قرن هفدهم، کتاب «پاملا» را با الهام از خسرو و شیرین نظامی نوشته است.
فلک جز عشق محرابی ندارد
جهان بی‌خاکِ عشق، آبی ندارد
غلام عشق شو کاندیشه این است
همه صاحب‌دلان را پیشه این است
کسی کز عشق خالی شد، فسرده است
گرش صد جان بوَد بی‌عشق مرده است
ز سوز عشق بهتر در جهان چیست؟
که بی او گل نخندید، ابر نگریست
چو من بی‌عشق خود جان را ندیدم
دلی بفروختم جانی خریدم
به عشق آفاق را پردود کردم
خرد را چشم، خوا‌ب‌آلود کردم
کمر بستم به عشق این داستان را
صلای عشق در دادم جهان را
منبع: فیدیبو
