روستای ابیانه با قدمت ۱۵۰۰ ساله دارای معماری و بافت قدیمی بی نظیری بوده و تاریخچه بناهایش به دوره ساسانی، سلجوقی، صفوی و قاجار میرسد. قدیمیترین اثر تاریخی ابیانه آتشکدهای است که مانند دیگر بناهای دِه در سراشیبی قرار گرفته است و آن را نمونهای از معابد زردشتی دانستهاند، که در جوامع کوهستانی ساخته میشده.
آتشکده هارپاک ابیانه با قدمت ترین بنا در این روستا بوده، و در درون یکی از گذرگاه های سرپوشیده قرار گرفته است. این بنا دارای سه طبقه و چهار طاقی است و از مصالح به کار رفته در آن سنگ و گچ هستند.
در مورد نام آتشکده هارپاک باید بگوییم در گویش ابیانه هِر به معنی زیر و پَک به معنی پله است. اما به اعتقاد برخی این نام به هارپاک از چهرههای بزرگ و برتر در تاریخ
هخامنشی و ماد، مربوط میشود. هوخشتره (شاه ماد) پس از نابود کردن آشور و ایجاد امپراطوری ماد ثروت بزرگی برای فرزندش به ارث گذاشت. اما فرزند وی به جای محافظت از این ارزش ها به ظلم کردن و عیاشی پرداخت. او فرزندی به نام ماندانا داشت. شبی خواب می بیند که ماندانا پسری را بدنیا خواهد آورد که سلطنت ماد را از دست او خواهد گرفت. به همین خاطر، میترسد و دخترش را به ازدواج با فردی به نام کمبوجیه که فردی آرام بود در می آورد. تا فرزند آنها نیز آرام باشد. فرزند ماندانا، کوروش بود و بعد از تولدش پدر ماندانا دوباره خوابی می بیند و به همین دلیل، به هارپاک که وزیرش بود، دستور از بین بردن کوروش را می دهد. اما، او این کار را نکرد و او را به چوبان دربار مهرداد سپرد. سرانجام روزی شاه ماد فرزند ماندانا را شناخت و درصدد انتقام گرفتن از هارپاک برآمد و تا آنجا که دستور داد پسر او را کشتند و در یک مهمانی گوشت بدن پسر را به خورد پدر دادند. هارپاک با این وجود که از ماجرا با خبر شده بود، ولی سکوت کرد
کوروش در پارس تصمیم به قیام علیه شاه ماد گرفته و شاه ماد نیز هارپاک را فرمانده سپاه خود قرار می دهد. اما، هارپاک سپاه را تسلیم کوروش کرده و کوروش نیز سلسله ماد را منقرض و پایتختش را فتح می کند. کوروش برای این کار بزرگی که هارپاک کرد، دستور ساخت آتشکده های بسیاری را به نام او می دهد.
البته این داستان تاریخی دلیلی بر اثبات وجود این آتشکده به دوران هخامنشی به صورت صد درصد نیست، ولی بیانکنندهی وجود اسامی است که از آن دوران برایمان به جا مانده و در جای جای مکانهای تاریخی ایران به چشم میخورد.
منبع: وبسایت کجارو
توضیح عکس:نگاره ایشتوویگو، پادشاه ماد، در حال دستور و گسیل داشتن هارپاگ برای کشتن کورش خردسال
