سرزمین خراسان در طول تاریخ، هیچگاه برخوردار از مرز و محدوده ثابت جغرافیایی نبود و همواره دستخوش تغییراتی به آن اضافه یا کم می‌شد. یکی از مهم‌ترین مراکز تجاری و فرهنگی اوراسیا که از دیرباز میراث ایرانی خود را گرامی داشته است و گمان می‌رود در حدود ۵۰۰ سال قبل از میلاد به عنوان شهر باستانی ایرانی به نام آریا بود «هرات» نام دارد که در دشت حاصلخیز کنار رودخانه هاری تأسیس شده است.
تاریخ پرحادثه هرات به لطف تعدادی از مورخان محلی به خوبی مستند شده است. این شهر برای اولین بار در اسناد هخامنشی با نام هارایوا آمده است که اسکندر مقدونی در سال ۳۳۰ قبل از میلاد در جریان جنگ او با هخامنشیان این شهر را به تصرف خود در آورد و قلعه‌ای در آن بنا کرد هرات متعاقباً بخشی از قلمرو سلسله‌های سامانیان، غزنویان، سلجوقیان و تیموریان بوده است.
شهر قدیمی هرات که امروزه جزئی از افغانستان و دارای سابقه طولانی بازسازی و مرمت است. این شهر دو بار در سال های ۱۲۲۱ و ۱۳۸۳ میلادی توسط مغول ها ویران شد و در قرن پانزدهم به عنوان پایتخت امپراتوری تیموریان و آسیای مرکزی بازسازی شد.
خراسان در قرون وسطی متشکل از چهار شهر اصلی بود که سه شهر آن تا حدود زیادی از بین رفته‌اند و فقط هرات هنوز شهری قابل توجه و پر جنب و جوش در محل اصلی خود به‌جای‌مانده است با دیدن بقایای معماری‌های بی نظیر هرات از جمله کاشی‌کاری‌های نفیس مسجد جمعه و مقبره گوهرشاد به گذشته با شکوه آن در دوران باستان پی میبرید.
شاید بزرگ‌ترین مجموعه معماری تاریخی که امروزه در منطقه باقی مانده است، مجموعه مصلی باشد که در اوایل قرن پانزدهم به سرپرستی ملکه گوهرشاد ساخته شد. این مجموعه که از آن به عنوان زیباترین نمونه رنگی در معماری که بشر برای جلال خدای خود و خودش ابداع کرده توصیف شده است، امروزه شامل یک مسجد، مقبره گوهرشاد، پنج مناره و بقایای مدرسه حسین (ع) است. مقبره گوهرشاد اگرچه در جریان جنگ در اوایل دهه ۱۹۹۰ آسیب دیده بود، اما گنبد کاشی کاری آج‌دار خود را حفظ کرده است که بر بالای یک طبل بلند پوشیده از تزئینات کاشی، هم با کتیبه‌های قرآنی و هم با نقش‌های انتزاعی قرار دارد و نشان دهنده اوج دستاوردهای معماری در آن زمان را به تصویر می‌کشد.
www.JADVALKATIBEH.com
