ناز و نياز يكي از مضامين رايج در اشعار عاشقانه است. در روابط عاشقانه هرگاه در يكي از دو طرف، احساس نياز شكل گيرد، معمولاً طرف مقابل به ناز روي آورده و آنگاه كه در ديگری احساس بی نيازی پررنگ شود، طرف مقابل نيازمندانه به جانب او روی می آورد.

در اشعار شاعران ، ناز اگر در برابر نياز قرار گيرد، به مفهوم استغنای عاشق از معشوق ميباشد. ولي اگر اين واژه برای نشان دادن حالت و شيوهای از ادای ناز به كار رود، به مفهوم غمزه، كرشمه و عشوه است كه عموماً چنين مفاهيمی به منظور حسی و ملموس كردن ابيات، با تصويرسازيهای متفاوتی از اشاره به چشم و ابرو، تبسم، «خراميدن» و رفتار معشوق و... همراه ميشود.

چون خرامی غمزه را بنشان برآن دنبال چشـم  نيم كشت  ناز خلقي بر قفاي خود نگـر

شاعران در اشعارشان به فراخور سليقه و رعايت وزن و همچنين مراعات محور جانشينی كلام، هر كدام به نحوي از مترادفهای واژه ناز در اشعار خويش استفاده ميكنند.

و نياز عاشق مي تواند بيداركننده دو خصيصه متناقض در وجود معشوق باشد یا میتواند  سبب غرور معشوق شود:

درين حضرت چو مشتاقان نياز آرند ناز آرند كه با اين درد اگر در بند درمانند، درماننــد

یا  نياز عاشق ميتواند دل  معشوق را نسبت به او نرم کند:

وحشی نياز و عجـــز تواش داشت بر وفا خودكردهاي چنين به خودش، جرم ما چـه بود؟

 و بالاترین جلوه ناز ونیاز در اشعار جایی ست که خداوند بر جايگاه معشوقی تكيه ميزند و در مقابل، تمامي بندگان عاشقان او قلمداد ميشوند و به او عشق ميورزند.

ملکا ذکر تو گویم که تو پاکی و خدایی

نروم جز به همان ره که توام راه نمایی

همه درگاه تو جویم همه از فضل تو پویم

همه توحید تو گویم که به توحید سزایی

تو حکیمی تو عظیمی تو کریمی تو رحیمی

تو نمایندهی  فضلی تو سزاوار ثنایی

بری از رنج و گدازی بری از درد و نیازی

بری از بیم و امیدی بری از چون و چرایی

بری از خوردن و خفتن بری از شرک و شبیهی

بری از صورت و رنگی بری از عیب و خطایی

نتوان وصف تو گفتن که تو در فهم نگنجی

نتوان شبه تو گفتن که تو در وهم نیایی

همه نوری و سروری همه جودی و جزایی

همه غیبی تو بدانی همه عیبی تو بپوشی

همه بیشی تو بکاهی همه کمی تو فزایی

احد لیس کمثله صمد لیس له ضد

لمن الملک تو گویی که مر آن را تو سزایی

لب و دندان سنایی همه توحید تو گوید

مگر از آتش دوزخ بودش روی رهایی

   www.JADVALKATIBEH.com .............................................. Instageram: Magazine.Katibeh ................................. YouTube: Katibeh Magazine