وُلتِر (به فرانسه: Voltaire /voʊlˈtɛər) (زادهٔ ۲۱ نوامبر ۱۶۹۴-درگذشتهٔ ۳۰ مه ۱۷۷۸) از نامدارترین فیلسوفان و نویسندگان فرانسوی عصر روشنگری است. شهرت او به خاطر ذکاوت خارق العاده اش، مخالفت هایش با کلیسای کاتولیک، حمایتش از آزادی مذهب، آزادی بیان، و جدایی دین از سیاست و شجاعتش در بیان نظریات بی پرده است. تمام شور زندگی او در جستجوی عدالت بود. ولتر در تمام سبک های ادبی و نوشتاری از جمله نمایشنامه، شعر، رمان، مقاله، و نوشته های تاریخی و علمی دست داشت. او بیش از ۲۰ هزار نامه و بیش از ۲ هزار کتاب و کتابچه نوشت. او مانند بسیاری از متفکران عصر روشنگری دئیست بود و در آثارش اغلب به نقد عدم مدارا، تعصب مذهبی، و ساختار قدرت در فرانسهٔ عصر خود می پرداخت.
زندگی فرانسوا ماري ولتر
فرانسوا-ماری آروئه (به فرانسوی: François Marie Arouet) که بعدها نام ولتر (به فرانسوی: Voltaire) را بر خود نهاد به سال ۱۶۹۴ در پاریس متولد گردید. وی در هفت سالگی مادر خود را از دست داد و در یک خانواده مذهبی بزرگ شد. او در مدرسه لوئی کبیر توسط عیسویان آموزش دید و در آنجا زبان لاتین و یونانی فرا گرفت، و بعدها در طول زندگی نیز ایتالیایی، اسپانیایی و انگلیسی به طور سلیس و روان یادگرفت. فرانسوا که از دوران کودکی، روح عصیانگری در نهادش نمایان بود، بر خلاف میل پدر، که میل داشت حقوقدان شود، نویسندگی را پیش گرفت. به انجمنی به نام تمپل پیوست و سپس به شاگردی یکی از قضات دادگستری فرانسه درآمد. در سال ۱۷۱۸ اولین تراژدی خود را منتشر ساخت و پس از چندی جایزهٔ آکادمی فرانسه به وی تعلق گرفت. ولتر نویسنده ای با استعداد چندجانبه و در بذله گویی و طعنه زنی بُرنده چیره دست بود. این بازگویه از او که «به دست گرفتن قلم به معنای رفتن به جنگ است» کافی است تا فلسفهٔ او را نسبت به نوشته هایش نشان دهد.
شروع فعالیت حرفه ای فرانسوا ولتر
ولتر در قسمتی از زندگی خود به انجمن تمپل پیوست و در آن جا شاگرد یکی از قاضی های بزرگ فرانسه شد. وی در سال ۱۷۱۸ اولین تراژدی خود را منتشر کرد و بعد از آن جوایز معتبر زیادی را به خود اختصاص داد. همان طور که گفتیم اثرهای ولتر در قالب های مختلف گروه بندی شده است و نمایش نامه هم یکی از سبک های کاری وی می باشد . وی در سال ۱۷۲۳ «منظومه ی آنریاد» را که در مورد پادشاهی هانری چهارم بود منتشر کرد و یک سال بعد در قالب یک نمایش در شهر پاریس بر روی صحنه به اجرا در آورد. در سال ۱۷۲۵ ولتر ناچار شد که فرانسه را ترک و به طرف انگلستان هجرت کند. در همین هجرت به انگلستان با شعرای بسیار مشهوری آشنا شد و اثرهای مختلفی را به زبان انگلیسی نوشت. در سال ۱۷۲۹ قصد کرد تا به پاریس بازگردد و تراژدی بروتوس را در همین سال به حیطه ی نگارش در آورد. همچنین در سال ۱۷۴۸ هم نمایش نامه ی سمیرامیس را برای رقابت با رقیب خود کره بیون نگاشت و کتاب «ساده دل» را هم به رشته ی تحریر در آورد. ساده دل یکی از معروف ترین کتاب های ارائه شده در اروپا می باشد و از محبوبیت خاصی در بین عام و خاص برخوردار است. در سال ۱۷۷۶ به نقد اثرهای شکسپیر پرداخت و قطعاتی زیرا ایرن و آگاتوکل را در همان زمان نوشت.
زندان و تبعید فرانسوا ولتر
در سال ۱۷۱۵ اشعاری ضد فیلیپ دوم از خاندان اورلئان سرود که باعث زندانی شدن او در باستیل شد. در ایام زندان نام مستعار ولتر را برای خود برگزید. مدت یازده ماه در زندان بود اما با تلاش دوستان و هوادارانش رهایی یافت. در زندان به قدری ضعیف شده بود، که دیگر به آدم شباهت نداشت، در عین حال از استحکام و مقاومت روحی برخوردار بود. پس از مدتی سلامت خود را بازیافت و بی پرواتر از گذشته به جنگ مخالفان آزادی و بیداری حرکت کرد. حکام فرانسه نیز به او اهانت کردند و حتی تا آنجا پیشروی کردند که به وی تهمت بدبینی زدند و اوباش را به جان وی انداختند. در همین زمان، آدریان لوکورور - هنرپیشهٔ معروف تئاتر - در بستر مرگ آرمید. به سنت مسیحیان، کشیشی را به بالین وی آوردند، اما کشیش برخلاف آئین عیسی مسیح، هنرپیشگی را حرفه ای ننگین شمرد و از او استغفار خواست. وقتی با افکار او مواجه شد، با خشم او را ترک کرد و به تحریک کلیسا، پلیس از دفن او خوداری کرد و جسدش را با آهک و زباله سوزاندند و ولتر که خود شاهد این رویداد بود، چون یکباره آتش شد؛ و گفت: «کسی که می گوید: با من هم عقیده شو وگرنه خدا تو را لعن خواهد کرد، به کسی می ماند که به من می گوید: با من هم عقیده شو وگرنه تو را خواهم کشت.» حکمرانان فرانسه که نتوانستند گفتار ولتر را تحمل کنند، او را برای بار دوم زندانی کردند و سپس از خاک فرانسه بیرون راندند. ولتر در سال ۱۷۲۶ م. رهسپار انگلیس شد.
نمایشنامه های فرانسوا ولتر
ولتر به سال ۱۷۲۳ منظومه آنریاد (به فرانسوی:La Henriade) را که دربارهٔ سلطنت هانری چهارم بود منتشر کرد و در ۱۷۲۴ نمایشی را در پاریس روی صحنه برد. در سال ۱۷۲۵ مجبور شد پاریس را ترک گفته و به انگلستان برود. در این زمان بود که با چند تن از شعرای انگلیسی آشنا گشت و مقالاتی به زبان انگلیسی منتشر کرد. وی به سال ۱۷۲۹ به پاریس مراجعت کرد و تراژدی بروتوس (به فرانسوی:Brutus) را نگاشت و در سال ۱۷۴۸ نمایش نامه سمیرامیس (به فرانسوی:Sémiramis) را برای رقابت با کره بیون رقیب خود نوشت و در سال ۱۷۵۹ کتابی با اسم ساده دل(نامزد) (به فرانسوی:Candide ou l' Optimisme) به چاپ رساند که در اروپا بسیار محبوب شد. در سال ۱۷۷۶ به انتقاد از آثار شکسپیر پرداخت و قطعات ایرن (به فرانسوی:Irène) و آگاتوکل (به فرانسوی:Agathocle) در آن هنگام نوشته شده است.
بازگشت به وطن فرانسوا ولتر
سال ۱۷۲۹م، حکومت فرانسه به ولتر اجازه بازگشت داد. وی که در این زمان سی و پنج ساله بود. با تلاشی خستگی ناپذیر و با شوری قهرمانانه به خلق آثار ادبی و فلسفی پرداخت. ضمناً به پاره ای از قوانین کلیسا بی اعتنائی کرد و مورد غضب کلیسا قرار گرفت. کلیسا او را منحرف و فاسدالاخلاق نامید و مردم را به طرد نوشته او فراخواند؛ ولی مردم هم چنان به او تمایل داشتند، حتی بسیاری از دربارهای اروپایی نیز او را دعوت کردند. اکاترینا ملکه روسیه، کریستیان هفتم، گوستاو سوم شاه سوئد و فریدریک بزرگ شاه پروس بیش از دیگران اصرار می ورزیدند. با این همه، ولتر از آموزش محروم بود، بارها کتاب های او را غیرقانونی برشمردند، جمع آوری کردند و سوزاندند. او را مورد تعقیب قرار دادند، در عین حال در سراسر جهان هم تمامی ظاهرپرستان و صاحبان زر و زور از دشمنان او به شمار می رفتند. در سال ۱۷۵۰م وقتی همسر خود را که نویسنده ای هوشمند بود از دست داد، دعوت فریدریک بزرگ را پذیرفت و به پوتسدام در پروس رفت. فریدریک به او احترام زیاد نمود و می خواست او را در مسلک ملازمان دائمی خود درآورد. اما وقتی ولتر زرق و برق مبتذل او را دید، از فریدریک کم کم فاصله گرفت تا این که تصمیم گرفت خاک پروس را ترک کند. اما فریدریک با وی به درستی رفتار نکرد و تمام مرزها را بر او بست. در سال ۱۷۵۵م، دولت ژنو به ولتر پناه داد. وی در گوشه ای دورافتاده به نام فرنی سکونت نمود. اما به زودی از چهار گوشه اروپا بسیاری از پناهندگان سیاسی و فراریان دور او جمع شدند و خانه او را مهمان سرای بی پناهان قرار دادند. وقتی همه این ها جمع شدند، ولتر به عنوان نیایش این جمله را زمزمه می کرد: «خدا مرا از شر دوستانم حفظ کند، من خود از عهده دشمنان برمی آیم!» در بین اطرافیان ولتر از تمام گروه ها مخصوصاً عده ای صنعتگر بودند، ولتر تصمیم گرفت در اطراف زیستگاه خود واحد تولیدی ایجاد نمایدآنها را وادار کرد ساعت تولید کنند، بدین شیوه دهکده محل سکونت او گسترش یافت و شهرک «فرنی-ولتر» به وجود آمد. توقف ولتر در ژنو، بیست سال طول کشید، در این مدت دراز ولتر با همکاری یاران خود دست به تولید ساعت و تجارت زد و در عین حال از فعالیت های فلسفی و ادبی خود دست بردار نبود. از همه مهم تر به مبارزات اجتماعی اش هم ادامه می داد.
معشوقه ی فرانسوا ولتر
در سال ۱۷۳۴ میلادی، ولتر پس از سوزانده شدن کتاب «نامه های فلسفی انگلیسی» بار دیگر از کشور گریخت. وی به عمارتی در منطقه ای مرزی به نام Château de Cirey رفت. در آنجا با امیل دوشاتل که همسر مارکوئیز صاحب آن عمارت بود و ۱۲ سال از او کوچکتر بود وارد رابطه شد. رابطه عشقی روشنفکری آن ها ۱۶ سال طول کشید. آن دو با هم ۲۱ هزار جلد کتاب جمع آوری و مطالعه کردند که در نوع خود بی سابقه است. شرح این عشق در کتاب «ولتر عاشق» ازNancy Mitford آمده است.
تاریخ نگاری فرانسوا ولتر
ولتر تأثیر عظیمی بر توسعه تاریخ نگاری بواسطه ارائه راه های جدیدِ نظر به گذشته داشته است. از کتاب های تاریخی شناخته شده وی می توان به عصر لوئی چهاردهم(۱۷۵۱) و مقالاتی در باب سنن و روح ملت ها (۱۷۵۶) اشاره نمود. پیش از او قالب تاریخ نگاری از جنس بررسی شرح دیپلماتیک و وقایع نظامی و جنگی بود، اما او با جایگزین کردن سنن و آداب، تاریخ اجتماعی و موفقیت هایی در علوم و هنرها در بحث از تاریخ نگاری انقلابی را در این عرصه رقم زد. او نخستین کسی بود که تلاش جدی برای نوشتن تاریخ جهان کرد. در این راستا او در این بررسی ها چارچوب الهیاتی را کنار گذاشت و بیشتر بر اقتصاد، فرهنگ و تاریخ سیاسی تأکید کرد. به جای مجموعه ای از ملت ها، اروپا را به عنوان یک کل در نظر گرفت، نخستین کسی که بر سهم تمدن شرق بر فرهنگ اروپای میانه تأکید کرد، اما از جانب دیگر، یعنی تضعیف عصر میانه. ولتر نویسندگان را نصیحت می کرد که هر چیزی را که با مسیر معمولی طبیعت تضاد داشت باور نکنید. گرچه او شر را در صفحات تاریخ یافت می نمود، اما او مکرراً باور داشت که اتّکاء به عقل و آموزش توده بیسواد می تواند منجر به پیشرفت شود. از کارهای تحقیقی وی می توان تاریخ روسیه و فرهنگ فلسفی و عصر لویی چهاردهم و مقالاتی در باب سنن و روح ملت ها(۱۷۵۶) را نام برد. از دیگر آثارش مرگ قیصر و دوشیزه اورلئان قابل ذکرند.
بیماری فرانسوا ولتر
ولتر در فوریه ۱۷۷۸ پس از ۲۸ سال به پاریس بازگشت. قصد داشت در تمرین اجرای نمایش ایرن شخصاً حضور داشته باشد. این بازگشت بعد از سال ها دوری با استقبال زیاد هوادارانش مواجه شد؛ با این حال این سفر به بیماری ولترِ ۸۴ ساله منجر شد. در ماه مارس بهبودی نسبی یافت و در ۳۰ مارس از فرهنگستان فرانسه بازدید کرد. این بازدید در میان شور و استقبال حضار انجام شد. در ماه مه بیماری او به وخامت گرایید. عده ای از دشمنان او می گفتند که بیماری ولتر در روزهای منتهی به مرگ او همراه با درد زیادی بوده است حال آنکه دوستانش می گفتند که او تا لحظه آخر جسور ماند. شایعات زیادی از طرف دوستان و دشمنانش در مورد چگونگی مرگ و آخرین گفته ها و کرده های او پراکنده شد.
مرگ فرانسوا ولتر
ولتر در برابر سه شکنجه گر مقاومت می کند و خود را به هذیان گویی می زند. کشیشان به عنوان آخرین سؤال، از محتضر می پرسد، «آیا به خدای عیسای مسیح ایمان دارید»؟ ولتر مشتی بر سر فرساک زده و خطاب به او می گوید: "بگذارید راحت بمیرم"! از معروفترین داستان هایی که در هنگام مرگ از او نقل شده این است که در پاسخ به کشیشی که از او خواست تا از شیطان برائت بجویٓد، ولتر به طعنه گفت :" اکنون زمان مناسبی برای دشمنِ جدید تراشیدن نیست ". که هرچند به نظر می رسد از جوکی که در روزنامه ماساچوست در ۱۸۵۶ انتشار یافت و گفته می شود به احتمال از ۱۹۷۰ گاهی به ولتر نسبت داده شده است.
برخی از آثار فرانسوا ولتر
تراژدی بروتوس
ساده دل
ایران
آتاگول
تاریخ روسیه
فرهنگ فلسفی
عصر لوئی چهاردهم
مرگ قیصر
دوشیزه اورئال
رمان کاندید فرانسوا ولتر
بی شک مهم ترین اثری که در دنیای امروز، ولتر را بدان می شناسند رمان کاندید (Candide) است. این کتاب که یک رمان کوتاه فلسفی است در واقع دیدگاه خوشبینانهٔ بشر به جهان را که توسط کسانی چون الکساندر پوپ و لایبنیتس تبلیغ می شد (مبنی بر اینکه دنیا بهترین جهانِ ممکن برای زندگی کردن است که خداوند می توانسته بیافریند) به تمسخر می گیرد. زیرکی او در این بود که نام خود را از عناوین کتاب حذف کرد، والّا قطعاً بار دیگر به دلیل تمسخر باورهای دینی زندانی می شد.
میراث فرانسوا ولتر
انسان دوستی سراسر زندگی ولتر را درنوردیده است و می توان زندگی او را در این جملات خلاصه کرد: «با همه پندارهای سست بنیاد مردم مخالفت می کرد ولی با جان و دل از حقوق انسانی مردم دفاع می کرد، منادی عصر درخشانی بود که در تاریخ تمدن «عصر خرد» نام گرفته است. به نام خرد ندا درداد که: ای انسان ها! به اندیشیدن خو بگیرید؛ زیرا هرگاه ملتی به اندیشیدن خو گرفت هیچ چیز نمی تواند آن ملت را از پیشرفت بازدارد.» وی در فرانسه به عنوان یک جدلی دلیر در تلاش خستگی ناپذیر برای کسب حقوق مدنی (دادرسی عادلانه و آزادی مذهب) و محکومیت بی عدالتی و عوام فریبی مورد افتخار است.
www.JADVALKATIBEH.com ............................................ Instageram: Magazine.Katibeh ................................. YouTube: Katibeh Magazine