با انتخاب‌شدن قطب‌الدین محمد فرزند انوشتگين غرچه برای حکومت خوارزم، در آن زمان به‌عنوان یک حكومت محلی استارت، تأسيس و پایه‌گذاری حکومت خوارزمشاهی شروع شد، حکومتی که با فرازوفرودهاي فراوان سير تكاملي رشد خود را ادامه داد و تا زمان حمله مغول به بزرگترین حكومت جهان اسلام مبدّل گشت.

با بررسي سير روند اين تحول و توسعه حکومت خوارزمشاهيان، در میابیم دوران حكومت «آتسز»، نقش حياتي داشته و مهم‌ترین و سرنوشت‌سازترین نقطه تشکیل این حکومت را تشکیل می‌دهد.

آتسز در دوران حکومتش در خوارزم به  تلاش براي رهايي از سلطه سلجوقیان و تشکیل حکومت مستقل پرداخت. باتوجه‌به محدوديت قلمرو و منابع خوارزم، طبيعي بود كه رهايي از سلطه سلجوقيان، منوط به توسعه قلمرو باشد ولي با درنظرگرفتن موقعيت خوارزم در آن زمان باتوجه‌به اقتدار سلطان سنجر، آتسز نخستین گام تشکیل حکومت خود را با سلطه بر غازيان مسلمان مستقر در اطراف سيحون، برداشت.

تمايل مردم خوارزم به داشتن حكومت مستقل ، و همچنين داد و ستدهای تجاري با ايلات دشت قبچاق، تلاش براي خروج از تابعيت حكومت سلجوقي را برای آتسز بیشتر كرد. و این رفت و امد بین خوارزمشاهیان و ایلات قبچاق به او این امکان را داد تا ارتش قوی تشکیل دهد. از طرف ديگر سلطان سنجر در گیری مشکلات روابطش با خلافت عباسي، ناآرامی‌های قرلقها در ماوراءالنهر، و همچنين تهاجم قرا ختاييان  بود که  همه و همه باعث شكست سنجر در قطوان، و گرفتاري او را فراهم ساخت.

آتسز نيز از این فرصت بهره برد و با لشكركشي به دشت قبچاق و گسترش قلمرو خود در آن منطقه، پايه هاي استقلال حكومت خوارزمشاهي را گذاشت. او در گام ديگر با حمله به ماوراءالنهر و سپس خراسان، كوشيد تا سلطنت خود را جايگزين سلجوقيان سازد. اما سه بار توسط سنجر سلجوقي خورد. او سپس با پذيرش اطاعت هم زمان از  سنجر و قرا ختاييان، توانست يك توازن قوا ميان اين دو رقيب به وجود آورده و پايه هاي حكومت خوارزمشاهي را استوار سازد. و  راههای فرمانروایی خود را بر خراسان هموار ساخت ،اما مرگ نابهنگام  او از اين امر مانع شد ولي او درهرصورت توانست پایه‌های حكومت خوارزمشاهي را  در تاریخ بنیان کند.

www.JADVALKATIBEH.com ............................................ Instageram: Magazine.Katibeh ................................. YouTube: Katibeh Magazine