تاریخ همواره پر فراز و نشیب بوده و همانطور که خواندن تاریخ بدون قضاوت های شخصی کاری سخت و دشوار است، نوشتن تاریخ هم بدون قضاوت های شخصی گاهی ناممکن می شود. یکی از اقوامی که تشکیل آنها در تاریخ ایران درهاله ای ابهام قرار دارد «قوم ماد» است اما جغرافیای این دولت را می‌توان در قسمت شمال غربی فلات ایران جستجو کرد. پایتخت دولت ماد، همدان امروزی یا هگمتانه بود. دولت ماد از شمال با اورارتو، از جنوب با عیلام و از غرب با دولت‌های بین‌النهرین محدود می‌شد. به
نظر می‌رسد نخستین کسی که پس از غلبه نهایی مادها بر سکاها در صدد اتحاد قبایل ماد برآمد، دیاکو بود. هرودوت بنیانگذار دولت ماد را دیاکو می‌داند. بنابر روایات هرودوت، او نخست به‌عنوان داور مورد رجوع عموم مردم بود و سرانجام از سوی عامه به‌عنوان حکمران برگزیده شد تا در میان آنها مجری عدالت و نظم باشد.
مادها که در دوره حکومت خود، هگمتانه را به‌عنوان پایتخت برگزیده بودند که پایتخت تابستانی هخامنشیان نیز بود. بنابراین سابقه هگمتانه به ۷۰۰ سال قبل از میلاد می‌رسد. هگمتانه از همگمتان به معنی «محل گرد آمدن» گرفته شده و پیش از تشکیل دولت ماد از آن برای گرد‌همایی‌ها استفاده می‌شد. هرودوت کاخ هگمتانه را که روی یک تپه ساخته شده بود، دارای دیواری متحدالمرکز توصیف کرده که دیوار داخلی آن از دیوارهای بیرونی بلندتر بوده است. درونی‌ترین بخش کاخ، مربوط به دیاکو و گنجینه او بود و دیوارهای کاخ هرکدام، یک رنگ خاص داشتند و درونی‌ترین دیوارهای کاخ با رنگ طلا و نقره، رنگ امیزی شده بودند.
بر اساس داده‌های باستان‌شناسی، هگمتانه با همدان منطبق است.
حکومت مادها اولین حکومت از نژاد آریایی‌های مهاجر در ایران بود. این حکومت چهار پادشاه به نام های دیاکو، فرورتیش، هوخشتره و آژی‌دهاک داشت که دوره اوج گسترش حکومت ماد در عهد هوخشتره بود که توانست با آشور بجنگد و این دولت بزرگ را شکست دهد. آثار چندانی از مادها به‌عنوان اولین دولت آریایی در ایران، بر جای نمانده است فخر یکا، گنجینه سقز، شیر سنگی همدان جزو آثار این دوره است. مهم‌ترین اثر بازمانده از این دوره، کاخ دیااکو در هگمتانه است. حصارهای این کاخ توسط باستان‌شناسان از زیر خاک بیرون آمده است.
www.JADVALKATIBEH.com ............................................ Instageram: Magazine.Katibeh ................................. YouTube: Katibeh Magazine
