تاشْکَنْد (نام‌های دیگر: تاشکنت، چاچ، چاچکند، شاش) (به ازبکی: Toshkent، سیریلیک: Ташке́нт) پایتخت و بزرگترین شهر ازبکستان، همچنین پرجمعیت ترین شهر آسیای‌میانه، با جمعیت ۲٬۵۷۱٬۶۸۸ نفر در سال ٢۰٢۰ میلادی میباشد. تاشکند در شمال‌غربی ازبکستان نزدیک به مرز قزاقستان واقع شده است.
پیش از اینکه دین اسلام در میانه‌های قرن هشتم میلادی به آسیای‌میانه برسد، تاشکند دارای فرهنگ سغدی (ایرانی) بود. بعد از اینکه چنگیزخان آن را در ١٢١٩ میلادی از بن ویران نمود، به دلیل قرار گرفتن این شهر در مسیر جادهٔ ابریشم خیلی زود بازسازی‌شده و رشد کرد. پیش از اینکه تحت کنترل خانات خوقند بیاید، در قرن هجدهم و نوزدهم به دولت شهر تاشکند (تأسیس ١٧٨۴) تبدیل گردید. امپراطوری روسیه تاشکند را در ۱۸۶۵میلادی تصرف کرد و آنرا پایتخت ترکستان روس نمود. در دوران تسلط شوروی شهر شاهد رشد سریع و ازدیاد جمعیت بسیاری بوده که چهارمین شهر بزرگ اتحاد شوروی، بعد از مسکو، لنین‌گراد و کیف بشمار می‌رفت.
امروزه به عنوان پایتخت مستقل ازبکستان، تاشکند شهری با جمعیت چندملیتی با اکثریت ازبک‌ها به شمار می آید. تاشکند زادروز ٢٬٢۰۰ سالگی تاریخ خود را در سال ٢۰۰٢ م. جشن گرفت.
٪۶۳ درصد تاشکنت را ازبک‌ها تشکیل می‌دهند و بقیه را روسها ۲۰٪، تاتارها ۴٫۵٪، کره‌ای‌ها ۲٫۲٪، قزاق‌ها۲٫۱٪، تاجیک‌ها ۱٫۲٪ و ۷٪ دیگر اقوام تشکیل می‌دهند. بیشتر مردم تاشکند مسلمان و سنی مذهب و پیرو فقه حنفی هستند. محل استقرار مرکز روحانی آسیای میانه در تاشکند است.
در شاهنامه
بمالید چاچی کمان را بدست .......... به چرم گوزن اندر آورد شست
چو چپ راست کرد و خم آورد راست .......... خروش از خم چرخ چاچی (چاچ = تاشکند) بخاست
تاریخچه شهر تاشکند
نام این شهر در شاهنامهٔ فردوسی به همراه واژهٔ چرخ (کمان) آمده‌است که نشانگر فناوری کهن و برتر در ساخت کمان در این شهر است.
این شهر در زمان ساسانیان نیز از سرزمین‌های ایران به شمار می‌رفت. در ۷۵۱ م. کاوسی‌ان چی فرمانروای چینی، پادشاه چاچ را کشت و دختر او از عرب‌ها کمک خواست. ابومسلم سردار ایرانی، زیاد بن صالح را با لشکری به آن سرزمین روانه کرد. وی چینیها را در ۱۳۳ق شکست داد و کاوسی‌ان چی در میدان نبرد کشته شد. به سبب این نبرد، اسلام به آسیای میانه راه یافت و چینیها دیگر نتوانستند در آن سامان حکمرانی کنند. در دورهٔ کائونچی دوم (سدهٔ چهارم و سدهٔ پنجم میلادی) تاشکند گسترش یافت و به شکل شهر درآمد و دارای اجزای شهری، مانند دژ و کاخ گردید.
در اوایل قرن هفتم ضمن لشکرکشی‌های سلطان محمد خوارزمشاه قسمتی از چاچ خراب شد. سپس فتنه مغول آنچه را که در زمان خوارزمشاه از خرابی خلاصی بود دستخوش همان ویرانی و مصیبتی کرد که به روزگار دیگر شهرها رسید ولی ظاهراً خرابی این شهر دیر نپایید و به‌سرعت گردوغبار فلاکت از پیشانی آن زدوده شد و در قرن هشتم که امیر تیمور و لشکریان وی بدان شهر فرود آمدند محلی با اهمیت بود.
در ۱۸۶۵ روسها تاشکند را که بخشی از خان‌نشین خوقند بود تسخیر کردند و در ۱۸۶۷ تاشکند به مرکز نو اداری، بازرگانی، سیاسی و صنعتی تبدیل شد. در ۱۹۱۷ برای نخستین‌بار حکومت بولشویکی در این شهر برقرار شد. در زمین‌لرزهٔ سال ۱۹۶۶ ویران شد و جاذبه‌های تاریخی شهر که روزگاری آبادی‌ای بر سر راه کاروان‌های جادهٔ ابریشم بود از میان رفت. تاشکند پس از این حادثه به کمک ۳۰٬۰۰۰ هزار نیروی داوطلب بازسازی شد.
وجه تسمیه
چاچ نام باستانی شهر و ناحیه تاشکند در آسیای میانه است. تاشکند در واقع ترکی شده نام کهن ایرانی این شهر است که از دو جزء تاش و کند تشکیل میشود که جزء اول یعنی تاش به معنی سنگ یا سنگی در زبان ترکی میباشد و جزء دوم یعنی کند به معنی شهر ، آبادی و یا دژ میباشد که ریشه در زبان سغدی ( از زبانهای باستانی ایرانی شرقی که یغنابی گونه نوین و امروزی آن است) دارد. پسوند کند بر روی نام بسیاری از شهرها و آبادی‌های خراسان قدیم قرار دارد که برخی معرب شده‌اند.مانند : تاشکند (ازبکستان) سمرقند(ازبکستان)خوقند(ازبکستان) یارکند(اویغورستان، سین‌کیانگ چین) چیمکند (قزاقستان) تارکند (قرقیزستان) اوزکند (قرقیزستان) پنجکند(تاجیکستان) خجند (تاجیکستان) بیرجند(ایران) قصرقند (ایران) کارکنده (ایران) نوکنده (ایران) فیروزکنده (ایران) سمسکنده (ایران)
نام چاچ در ادبیات فارسی به‌ویژه در شاهنامه فردوسی بسیار بکار رفته. کمان‌هایی که در قدیم در چاچ ساخته می‌شدند از شهرت فراوانی برخوردار بوده‌اند چنانچه اصطلاح «کمان چاچی» در ادب فارسی معنی بهترین کمان به‌خود گرفته‌است.
مکان های دیدنی
به دلیل انقلاب اکتبر و پس از آن وقوع زمین لرزه در سال ١٩۶۶ میلادی، امروزه تعداد بسیار کمی از ساختمان های قدیمی شهر به جا مانده است. با این وجود، شهر دارای سابقه غنی فرهنگی و تاریخی است که شامل چندین موزه و بنای تاریخی، آثار به جای مانده از دوران حکومت شوروی نیز می شود که برخی از آنان به شرح ذیل می باشد:
مدرسه کوکلداش. تاریخ بنای آن به زمان زمامداری عبدالله خان دوم (١٥٥٧–١٥٩٨) بر میگردد. این مدرسه توسط علمای دینی مسلمان منطقه ماورالنهر ساخته شده و بنابر شنیده ها قرار است به موزه تبدیل شود. اما تاکنون اقدامی در این زمینه صورت نگرفته است.
چورسو بازار در نزدیکی مدرسه کوکلداش قرار دارد. این بازار بزرگترین فضای باز در هسته قدیمی شهر تاشکند است. هر چیزی که بخواهید اینجا پیدا می توانید و بزرگترین مرکز جذب گردشگران در شهر است.
مسجد تلیا شیخ (مسجد خاست امام). قرآن عثمان که گفته میشود قدیمی ترین قرآن جهان است در این مسجد قرار دارد. قدمت آن به سال ۶٥٥ میلادی بر می گردد. درست به زمانیکه شورشیان به خانه عثمان ریخته و عثمان را که در حال تلاوت آن بوده به قتل می رسانند که هنوز هم لکه خون عثمان روی آن موجود میباشد. این قرآن توسط امیر تیمور جهانگشا به سمرقند برده شد. در جریان جنگ، روسها آن را به عنوان غنیمت جنگی تصاحب کرده به سن پیتیرزبورگبردند، اما پس از آن در سال ١٩٢۴ میلادی طی معاهده ی با امیر بخارا به ازبکستان برگرداندند.
آرامگاه یونس خان. این بنا در اصل شامل سه آرامگاه مربوط به قرن پانزدهم میلادی می باشد که در قرن نوزدهم کشف شده است. بزرگترین قبر مربوط به یونس خان، نوه امیر تیمور و پدر بزرگ ظهیرالدین محمد بابر موسس امپراطوری مغولان هند می باشد.
کاخ شاهزاده رومانوف. در خلال قرن نوزدهم دوک بزرگ نیکولای کنستانتینویچ, پسر عموی تزار الکساندر سوم روسیهبخاطر معامله های مشکوک بر سر جواهرات تاج شاهی روسیه به تاشکند تبعید شد. کاخ وی هنوز در مرکز شهر قرار دارد و یکبار توسط وزارت خارجه به عنوان موزه منظور شد.
سالن اپرا و تئاتر هنر های نمایشی علیشیر نوایی. این بنا توسط معماری که آرامگاه لنین را در مسکو طراحی کرده بود ساخته شده است. الکسی شچوسف معماری بود که در جنگ جهانی دوم به اسارت نیروهای امپراطوری ژاپن در آمد و مدتی را به عنوان کارگر زندانی در اسارت گذراند، این ساختمان را طراحی کرده است.
موزه هنرهای زیبای ازبکستان. شامل مجموعه بزرگی از آثار هنری دوره قبل از حاکمیت روسیه، دیوارنماهای سوگدی، مجسمه های بودایی و هنر دوره زرتشتی به همراه کلکسیونی از آثار صنایع دستی مربوط به قرن های ١٩ و ٢۰ میلادی مانند گلدوزی های معلق سوزنی می باشد. خاصترین اثر این موزه، تابلو های نقاشی است که دوک بزرگ آنها را برای تزئین کاخ خود در تاشکند از موزه آرمیتاژ قرض گرفته بود که هیچوقت بر نگرداند و امروزه در این موزه قرار دارد. همچنین پشت این موزه نیز پارک کوچکی است.
موزه هنر های صنایع دستی. این موزه، خانه سنتی است که احتمالا مربوط به یکی از دیپلمات های ثروتمند تزاری بوده است. صرف نظر از آثار هنری که در این خانه قرار دارد، خود بنا نیز به تنهایی یکی از جاذبه های گردشگری است.
موزه دولتی تاریخ ازبکستان. بزرگترین موزه شهر است که در خانه مخفی لنین قرار گرفته است.
موزه امیر تیمور. در ساختمانی با گنبد براق آبی به همراه تزئینات داخلی قرار گرفته است. این موزه به احترام امیر تیمور و توسط رئیس جمهور وقت، اسلام کریم اف ساخته شده است. این باغ موزه شامل مجسمه تیمور سوار بر اسبش، فواره ها و بهترین گُلکاری های شهر می باشد.
موزه ادبیات نوایی. به یادبود ادیب پرآوازه ازبکستان علیشیر نوایی ساخته شده که با تابلو های نقاشی مینیاتوری قرن پانزدهم، خوشنویسی اسلامی و نسخه های خطی تزئین شده است.
متروی تاشکند که به خاطر طراحی عجیب و معماری زیبای خود شناخته می شود. عکس گرفتن در داخل آن تا سال ٢۰١٨ ممنوع بود.
کلیسای ارتدوکس روسی در میدان امیر تیمور و در سال ١٨٩٨ ساخته شده بود و از سال ١٩٢۰ به بعد، بخاطر اعتقادات ضد دینی بلشویک ها (کمونیست ها)، کسی اجازه اجرای مراسم مذهبی در این ساختمان را نداشت. در دوران تسلط شوروی، ازین بنا برای مقاصد مختلفی استفاده می شد که پس از استقلال ازبکستان نیز به عنوان بانک استفاده شده و در نهایت در سال ۲۰۰۹ تخریب گردید.
همچنان تاشکند دارای پارک و بنای یادبودی از جنگ جهانی دوم می باشد.
www.JADVALKATIBEH.com ............................................ Instageram: Magazine.Katibeh ................................. YouTube: Katibeh Magazine
