زبان لُری (به لری: زۊن لٛوْری) یک زبان ایرانی جنوب غربی است که توسط مردم لر ساکن و کوچنشین در منطقه بزرگی در غرب و جنوب ایران شامل استانهای لرستان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و همچنین جنوب ایلام، جنوب همدان، نیمه شمالی استان خوزستان، شمال غرب فارس، شمال غرب بوشهر و جنوب غرب اصفهان گویش میشود. این زبان در کنار فارسی به شاخه جنوبی زبانهای ایرانی غربی تعلق دارند. البته بسیاری از زبان شناسان لری را به عنوان یک زبان در نظر نگرفتهاند و آن را گویشی از فارسی بهشمار آوردهاند همچنین از دیدگاه ایران کلباسی گویش لری از شاخه جنوب غرب زبانهای ایرانی نو و خواهر زبان فارسی است. از سوی دیگر اریک آنونبی، دانشنامه ایرانیکا، فهرست لینگوییست و سکندر امانالهی لری را زبانی مستقل از فارسی معرفی میکنند. همچنین اتنولوگزبان لری را مستقل از زبان فارسی معرفی کرده و بیش از ۸۰٪ واژگان زبان لری و فارسی را مشترک میداند.
زبانهای لری خود به دو گروه متمایز متناظر با تمایز بین لر بزرگ و لر کوچک تقسیم میشوند. زبان لری همانند زبان فارسی نوادهای از زبان پارسی میانه است و واژههای آن همانندی بسیاری با فارسی دارد. ریشه زبانهای ایرانی، لری-بختیاری و سایر گویشهای لری مانند زبان فارسی به پارسی میانه و از طریق پارسی میانه به پارسی باستان برمیگردد؛ زبانشناسانی دیگر لری را یک زنجیره گویشی از گویشهای ایرانی جنوب غربی بین گونههای فارسی و کردی دانستهاند که میان مردم لر در غرب و جنوب غرب ایران رایج است و خود از گویشهای مختلف تشکیل شدهاست. به عبارت دقیقتر این خانواده یک گروه جدا اما مرتبط از چند زیرگروه پیوسته از ایلها و طایفههاست که شناختهشدهترین این گروهها عبارتند از: بالاگریوه یا پهلی یا فیلی، ممسنی، بختیاری، بویراحمدی، کهگیلویه و ممسنی، ثلاثی و گاه کمزاری.
پیشینه
نام زبان لری در کتابهای تاریخی قدیمی نیامدهاست و ظاهراً زبان مردمان این ناحیه گویشی از زبان پهلویدر نظر گرفته شدهاست. پیش از بررسیهای زبانشناسی نوین، برخی نویسندگان بر پایه حدس، گویش لُری را با زبانهای کردیتبار مربوط میدانستند؛ برای نمونه دهخدا در لغت نامه دهخدا، لر (و یا لور) را نام عشیرتی بزرگ از عشایر کرد میداند ولی منظور از واژه کرد رمّه گردان یا چوپان است نه قوم کرد:
گروهی از کردها در کوههای میان اصفهان و خوزستان و این نواحی بدیشان شناخته آید و بلاد لر خوانند و هم لرستان و لور گویند.
یا دکتر پرویز ناتل خانلری گویشهای لری و بختیاری را نزدیک به زبان کردی گمان بردهاست و در این خصوص مینویسد: «در کوهستان بختیاری و قسمتی از مغرب استان فارس ایلهای بختیاری و ممسنی و بویراحمدی به گویشهایی سخن میگویند که با کردی خویشاوندی دارد اما با هیچیک از شعبههای آن درست یکسان نیست و میان خود آنها نیز ویژگیها و دگرگونیهایی وجود دارد که هنوز با دقت حدود و فواصل آنها مشخص نشدهاست. اما معمول چنین است که همه گویشهای بختیاری و لری را جزو یک گروه بشمارند.»
بر پایه گمانی دیگر از میان تمام اقوام آریایی، لرها از نظر سازمان زبانی رابطه تنگاتنگی با کردی زبانان و فارسی زبانان دارند؛ در حالیکه برخی پژوهشگران بیان داشتهاند که لرها از کردها منشعب میشوند اما برخی دیگر از پژوهشگران معتقدند که لرها از قدیمالایام گروهی مستقل بودهاند؛ گرچه، از دو همسایه فرهنگی خویش تأثیر پذیرفتهاند؛ گرچه، لرها از نظر زبانی آشکارا با فارسی مرتبط هستند اما کارشناسان در این باره اختلاف نظر دارند که لری و فارسی از فارسی باستانمنشعب شدهاند یا از فارسی میانه. لری همچنین با کردی مرتبط میباشد؛ این ارتباط در گویشهای شمالی لری بیشتر نمودار است. گویشهای لری یک زنجیره گویشی مابین دو قطب فارسی و کردی هستند.
www.JADVALKATIBEH.com ............................................. Instageram: Magazine.Katibeh ................................................. YouTube: Katibeh Magazine