«پاپ یا پاپا» (به لاتین: Papa) اسقف رم و رهبر کلیسای کاتولیک در سطح جهان و رئیس کشور یا حاکم دولت شهر واتیکان است. به اعتقاد کاتولیک‌ها، تقدم پاپی تا حد زیادی ناشی از نقش او به عنوان جانشین رسولانه پطرس است، که عیسی تقدم را به او اعطا کرده و کلیدهای بهشت و قدرت‌های «وصل و فصل کردن» را به او اعطا کرده بود، او را صخره ای نامیده که کلیسا بر آن ساخته خواهد شد. پاپ کنونی پاپ فرانسیس، است که در ۱۳ مارس ۲۰۱۳ برگزیده شد.
حوزه اقتدار سریر اسقفی سریر مقدس خوانده می‌شود. این سریر مقدس است که بر اساس حقوق بین‌الملل نهاد حاکم مستقر در واتیکان، دولت‌شهری محصور درون رم است، که بر اساس پیمان لاتران در سال ۱۹۲۹ بین ایتالیا و سریر مقدس برای حصول اطمینان از استقلال زمانی و معنوی آن ایجاد شد. سریر مقدس با حضورش در سطوح گوناگون در سازمان‌های بین‌المللی و پیمان‌های سیاسی با بسیاری از دولت‌های مستقل به رسمیت شناخته شده‌است.
تاریخ باستان
تاریخ‌شناسان کاتولیک و غیر کاتولیک به اتفاق می‌گویند که بنیان‌گذاری مقام پاپی به شکل امروزی، در قرن‌های پس از ورود پطرس به رم در سال ۵۰ میلادی توسعه یافت. در طول اولین قرن کلیسای مسیح، پایتخت رم به عنوان مرکز مسیحیت شناخته می‌شد، زیرا توسط پطرس بنا نهاده شده بود؛ ولی مراجع ناچیزی راجع به قرن اول و برتری پاپ رم در خارج از رم وجود دارد. به نظر برخی تاریخ شناسان، حقایقی مثل نامهٔ امان رم به کورینتیانس و اینکه سنت ایگناتیوس اهل آنتیوچ در نامه‌ای که به رم نوشته بود از کلمات رهبری کردن و مردم رم استفاده کرده بود، را دلیلی بر اثبات مقام پاپی در آن سال‌ها می‌دانند. برخی نیز اعتقاد دارند که این مدارک فقط بر برتری شرف و افتخار رم دلالت دارد.
در تمدن دوم (پس از میلاد مسیح ۱۸۹)، برتری کلیسای رم به وضوح مشاهده می‌شود. چرا که سنت ایرنائوس از لیون می‌گوید تمامی کلیساها با رم موافقت کردند و به نمایندگان پاپ در هر مکانی تبدیل شدند. در قرم سوم نشانه‌های بسیاری از تسلط و برتری کلیسای رم وجود دارد.
اولین انجمن کنستانتینوپل (۳۸۱ پس از میلاد) با قدرت اعلام کرد که برتری رم به اثبات رسیده‌است و پاپ لئوی اول در سال ۴۴۰ که پیروی از پاپ تبدیل به آیینی شده‌است که حضرت مسیح برای اولین بار به کشیش پیتر اهدا کرده بود. عقاید دینی و اصول سنت کلیسای کاتولیک رم این‌گونه می‌آموزد که تأسیس مقام پاپی در نوشته‌های بابلی دستور داده شده‌است:: «ماتیوس (متا) ۱۶:۱۸–۱۹» و من به تو می‌گویم که تو پیتر هستی و در برابر این صخره من کلیسای خود را خواهم ساخت و دروازه‌های عالم اصوات بر آن پیروز نخواهند شد. من به تو کلید پادشاهی آسمان را خواهم داد، هر آنچه که تو در زمین اجباری کنی در آسمان اجباری خواهد بود و هر چه را که در زمین از دست بدهی، در آسمان از دست خواهی داد. اسم «پیتر» در اینجا به معنی صخره است و مرجع «کلید پادشاهی آسمان» کلیدهای نمادینی هستند که در میان سمبل‌های کاتولیک پاپی پیدا می‌شوند."
انتخاب، مرگ و استعفا
انتخاب
پاپ توسط کاردینال‌های مقیم رم و اطراف آن در مجمع انتخاب پاپ برگزیده می‌شد. تا سال ۶۵۴ میلادی ۱۳ تن ۱۵ پاپ برگزیده شده از اهالی شهر رم بودند و اغلب رابطه خوبی با صاحبان قدرت و ثروت نداشتند. در سال ۱۰۵۹، حق انتخاب به کاردینال‌های کلیسای مقدس رم داده شد و در سال ۱۱۷۹، حق رای تمامی کاردینال‌ها، یکسان اعلام شد. پاپ اوربان ششم که در سال ۱۳۷۸ میلادی انتخاب شد، آخرین پاپی بود که در زمان انتخاب، کاردینال نبود. قانون کلیسا می‌گوید که اگر یک فرد غیر روحانی انتخاب شود باید از رئیس مجمع کاردینال‌ها تقدیس اسقفی بگیرد. در قوانین کنونی کلیسا، پاپ توسط کاردینال‌هایی که کمتر از ۸۰ سال دارند، انتخاب می‌شود.
دومین شورای لیون در ۷ مه ۱۲۷۴ تشکیل شد تا بر انتخاب پاپ نظارت کنند. این انجمن حکم کرد که گزینندگان باید تا ده روز پس از مرگ پاپ جمع شوند و تا زمان انتخاب پاپ، درها به روی آن‌ها بسته شوند. در اوایل سده ۱۶ میلادی، نحوهٔ انتخاب با زمان حال تفاوت می‌کرد که باعث می‌شد بین زمان مرگ پاپ و گردهمایی کاردینال‌ها تغییر ایجاد شود.
در آن زمان آرا به صورت شفاهی اعلام می‌شدند که ساده‌ترین راه بود. آرای شفاهی برای آخرین بار در سال ۱۶۲۱ مورد استفاده قرار گرفت. پاپ ژان پل دوم، اخذ رای زبانی را منسوخ کرد و پس از آن پاپ با آرای مجمع کاردینال‌ها و با برگه‌های رأی انتخاب می‌شود.
انتخابات معمولاً در کلیسای کوچک سیستین انجام می‌شود. سه کاردینال منتخب برای جمع‌آوری آرای کاردینال‌های غائب (به علت بیماری) و سه کاردینال برای شمارش آرا و سه کاردینال برای نظارت بر شمارش آرا انتخاب می‌شوند. برگه‌های رأی پخش می‌شوند و هر کاردینال نام فرد مورد نظر را می‌نویسد و با صدای بلند سوگند می‌خورد که «به کسی که تحت فرمان خدا فکر می‌یابد انتخاب شود» و سپس آن را درون صندوق رأی می‌اندازد. قبل از خواندن، شمار رأی‌ها شمرده می‌شوند و اگر شمار آن‌ها با تعداد شرکت‌کنندگان یکسان نباشد، آراء سوخته می‌شوند و رای‌گیری بار دیگر انجام می‌شود. سپس کاردینال دیگری با نخ و سوزن برگه‌ها را به هم وصل می‌کند تا هیچ گونه تقلبی صورت نگیرد. رأی‌گیری تا زمانی انجام می‌شود که پاپ با دو سوم آراء انتخاب شود.
یکی از جوانب معروف انتخابات پاپ این است که نتایج شمارش آراء هر لحظه به جهانیان اعلام می‌شود. پس از انتخابات، برگه‌های رأی در آتش سوزانده می‌شود و دود آن از طریق دودکش میدان سنت پیتر دیده می‌شود؛ ولی اگر در انتخابات تخلف شود، برگه‌های رأی با مواد شیمیایی سوزانده می‌شوند که دود سیاهی تولید می‌کند؛ اما در انتخابات موفق، برگه‌ها به تنهایی سوزانده می‌شوند که دود سفیدی تولید می‌کند و انتخاب پاپ جدید را اعلام می‌کند.
سپس رئیس انجمن کاردینال‌ها از پاپ می‌خواهد تا تشریفات را انجام دهد. ابتدا می‌پرسد: «آیا انتخاب آزادانهٔ خود را می‌پذیری؟» با پاسخ «می‌پذیرم» مسئولیت پاپ آغاز می‌شود. سپس می‌پرسد: «تو را با چه نامی صدا بزنیم؟» سپس پاپ جدید نام سلطنتی را که انتخاب کرده اعلام می‌کند. (اگر خود رئیس انجمن به عنوان پاپ انتخاب شود، نائب رئیس این کارها را می‌کند). پاپ جدید از «دروازهٔ اشک» به اتاق لباس پوشیدن می‌رود که سه لباس رسمی پاپی کوچک، متوسط و بزرگ در آن قرار دارد. سپس حلقهٔ فیشرمن به پاپ داده می‌شود. سپس پاپ به جایگاه افتخار می‌رود و بقیه کاردینال‌ها از دعای خیر او بهره‌مند می‌شوند. سپس خادم کلیسا از فراز بالکن میدان سنت پیتر اعلام می‌کند که «من به شما یک خبر خوب می‌دهم! ما یک پاپ داریم» "habemus papam". سپس نام پاپ و نام سلطنتی او را اعلام می‌کند.
تا سال ۱۹۷۸، مراسم انتخاب پاپ چند روز طول می‌کشید و از کلیسای کوچک سیستین تا سالن کلیسای سنت پیتر ادامه داشت. در آنجا مراسم تاجگذاری انجام می‌شد و اولین موعظه اش را به عنوان پاپ ارائه می‌کرد. با انتخاب پاپ ژان پل اول، این مراسم منسوخ شد. برخی از کاتولیک‌های سنت گرا تقاضا دارند مراسم سوگند پاپ (که به نام سوگند علیه مدرنیسم) نامیده می‌شود. دوباره انجام شود. پاپ‌های بعد از پاپ ژان پل اول این سوگند را بجا نیاورده‌اند. هرچند منطق و دلیل موجهی بر این تقاضا وجود ندارد.
کلمهٔ لاتین «sede vacante» (کرسی خالی) به فاصلهٔ بین دو دورهٔ پاپ اطلاق می‌شود، یعنی فاصلهٔ بین مرگ پاپ قبلی و انتخاب جانشین. از این مفهوم، واژهٔ «سده واکانتیسم» گرفته می‌شود که به معنی تعیین کردن عده‌ای از کاتولیک‌های مخالف است که ادعا می‌کنند هیچ پاپ قانونی و شرعی انتخاب نشده‌است و بنابراین کرسی خالی وجود دارد. یکی از دلایل مخالفت با این عقیده اینست که اصلاح دومین انجمن واتیکان و به‌خصوص جانشین کردن جسد تریدشین با جسد پل ششمبدعت‌آمیز و حاکی از کفر است.
در سال‌های زیادی مقر پاپی سازمانی بود که ایتالیایی‌ها بر آن مسلط بودند. قبل از انتخاب پاپ ژان پل دوم، کارول وویتیلا در سال ۱۹۷۸ که غیر ایتالیایی بود، آخرین پاپ غیر ایتالیای پاپ آوریان ششم، آلمانی بود که در سال ۱۵۲۲ انتخاب شده بود. پس از پاپ ژان پل دوم، بندیکت شانزدهم که آلمانی بود به مقام پاپی رسید تا نشان دهد که سلطهٔ ایتالیایی‌ها بر مقر پاپی پایان یافته‌است.
مرگ
قوانینی که امروزه بر فاصلهٔ بین مرگ پاپ و انتخاب جانشین حاکم هستند، از زمان ژان پل دوم (۱۹۹۶) به جای مانده‌اند. در طول مدت خالی بودن کرسی، انجمن کاردینال‌ها که از نصیحت گران اصلی پاپ تشکیل شده‌است. مسئول اداره کردن کلیسا و واتیکان هستند. هرچند قانون کلیسا صراحتاً کاردینال‌ها را از اداره کردن کلیسا منع می‌کند. اگر نیاز به تصدیق پاپ در تصمیمی باشد، صبر می‌کنند تا پاپ جدید انتخاب شده و مشغول به کار شود.
مدت زیادی تقاضا می‌شد که کاردینال پرده دار در مراسم رسمی، مرگ پاپ را با زدن سه ضربهٔ آرام با چکش نقره‌ای به سر پاپ اسبق اعلام کند و سه بار اسمش را صدا بزند، هرچند این عمل هیچگاه انجام نشده‌است. توافق شده‌است که اگر روزی این مراسم انجام شد. پس از مرگ ژان پل دوم باشد. سپس کاردینال پرده دار، حلقهٔ فیشرمن را برمی‌دارد. معمولاً حلقه در دست راست پاپ است؛ ولی در مورد پاپ پل ششم، در یکسال پایانی عمرش حلقه را دست نکرده بود.
ممکن است به دلایل درمانی نیز حلقه خارج شده باشد. سپس پرده دار حلقه را در حضور سایر کاردینال‌ها به دو نیم تقسیم می‌کند. مهر مخصوص پاپ از بین می‌رود تا مجدداً مورد استفاده قرار نگیرد و آپارتمان شخصی او نیز مهر و موم می‌شود. بدن چند روزی در واتیکان می‌ماند و سپس از طریق راه سری از کلیسا به کلیسای جامعبرده می‌شود و در آنجا دفن می‌شود، در حالیکه پاپ‌های قرن ۲۰ در کلیسای سنت پیتر دفن می‌شدند. سپس مراسم سوگواری به مدت ۹ روز انجام می‌شود.
استعفا
طبق قوانین کشور واتیکان ۳۳۲ §۲ اگر پاپ از مسئولیت خود استعفا دهد، باید اعتبار آن و آزادانه بودن و آشکار بودن آن بررسی شود. طبق قانون واتیکان هیچ مرجعی حق رد کردن استعفای پاپ را ندارد.
پاپ سلستین پنجم در سال ۱۲۹۴ و پاپ گریگوری هفتم در سال ۱۴۰۹ از این حق استفاده کردند و گریگوری هفتم آخرین پاپی است که این کار را کرده‌است. در ژوئیه و ژوئیه ۲۰۰۲، پاپ ژان پل دوم نامه‌ای به روزنامهٔ میلان Corriere della Sera فرستاد و توطئه‌ای برای استعفای خود را قاطعانه انکار کرد.
هرچند بند ۳۳۲ §۲ قانون کلیسا باعث موارد زیر می‌شود:
پاپ ژان پل دوم مجبور بود بعلت بیماری استعفا دهد.
اعلام عمومی باعث می‌شد تا او در صورت عدم انجام وظایفش، استعفا دهد.
پاپ ژان پل دوم استعفا نداد. او در ۲ آوریل ۲۰۰۵ پس از دورهٔ طولانی بیماری دار فانی را وداع گفت و در ۸ آوریل ۲۰۰۵ به خاک سپرده شد. پس از مرگ او در وصیتنامه اش نوشته بود که از او خواسته بودند که در سال ۲۰۰۰ و در نزدیک ۸۰ سالگی استعفا بدهد. هرچند این قسمت وصیتنامه واضح نیست و تعابیر متفاوتی از آن می‌شود. در مارس ۲۰۱۳ پاپ بندیکت شانزدهم از سمت خود استعفا داد.
القاب پاپ
القاب حضرت پاپ، به ترتیبی که در «آنواریو پونیفسیو» استفاده می‌شوند:
اسقف رم
جانشین مسیح
جانشین شاهزاده حواریون
کاهن بزرگ کلیسای جهانی
پیشوای مذهبی ایتالیا
اسقف متروپولیتان ایالات رم
پاپ اعظم شهر واتیکان
خادم خادمان خدا
در گذشته بکار رفته
بزرگ غرب (در سال ۲۰۰۶ منسوخ شد)
جانشین قلمرو پاپ
تاریخ القاب پاپی
لقب «جانشین مسیح» به مأموریت الهی پاپ برمی‌گردد. از قرن پنجم و ششم از این لقب استفاده می‌شود. دومین انجمن واتیکان لقب جانشین مسیح و جانشین پیتر را تأیید کرده‌است.
استفاده از لقب کاهن بزرگ (Pontifex Maximus) به اواخر قرن چهارم بازمی‌گردد. لقب باستانی اسقف اعظم رم توسط کشیشان رم در نظر گرفته شد. این لقب به سایر اسقف‌های متروپولیتن نیز گفته می‌شود هرچند که نمونه‌های محدودی موجود است. در قرن یازدهم، این لقب به‌طور گسترده برای اسقف رم استفاده می‌شد. افزودن اصطلاح کلیسای جهانی به لقب در سال‌های اخیر بوده‌است.
لقب «خادم خادمان خدا» توسط رهبران کلیسا مثل سنت آگوستین و سنت بندیکت مورد استفاده قرار گرفته‌است. این لقب تا قبل از قرن ۱۳ استفاده نمی‌شده‌است. اسناد انجمن واتیکان نشان می‌دهد که این لقب بیانگر وظیفهٔ پاپ به عنوان خدمت‌رسان به سایر اسقف‌های جهان می‌باشد. القاب «رهبر ایتالیا»، «اسقف اعظم متروپولیتان ایالات رم» و «پاپ اعظم شهر واتیکان» نیز اشاره به قدرت پاپ طبق قانون کلیسا و عهدنامهٔ لاتران در سال ۱۹۲۹ دارد.
امضای پاپ معمولاً به صورت "NN.PP.x" است (برای مثال امضای پاپ ششم به صورت "paulus PP.VI" بوده‌است). PP نشاندهندهٔ کلمهٔ پاپ است و نام وی معمولاً با پسوند "Pont. Max." یا"P.M." به کارمی رود (مخفف (Pontifex Maximus و NN نشاندهندهٔ اسقف کلیسای کاتولیک است. سایر القاب مورد استفاده عبارتند از: "سوموس پونتیفکس" (کشیش اعظم) " سانتیسیوس پاتراً و " بیتیسمیوس پاتر" (مقدس‌ترین پدر و بخشنده‌ترین پدر)، " سانتیسموس دومینوس نوستر" (مقدس‌ترین ارباب ما) و " دومینوس آپوستولیکوس" (ارباب وابسته به پاپ). در نوشته‌های غیررسمی، کاتولیک‌ها از حروف اختصاری مثل HH (قدیسیت او)، مانند HH بندیکت شانزدهم، استفاده می‌کنند.
دفتر رسمی پاپ در کلیسای سنت جان لاتران و اقامتگاه رسمی او قصر واتیکان است. او یک قصر تابستانی در قلعهٔ گاندولفو (در نزدیکی شهر باستانی آلبالونگا) دارد. در گذشته، اقامتگاه رسمی پاپ، قصر لاتران بود که توسط امپراتور رم، کنستانتین اول، اهدا شده بود. حوزهٔ قضایی روحانی پاپ (مقر پاپ) متفاوت از حوزهٔ دنیوی (شهر واتیکان) است. مقر پاپ محل اتصال روابط بین‌المللی است و در سالیان دراز، دادگاه پاپ به عنوان دولت کلیسای کاتولیک انجام وظیفه می‌کرده‌است.
مقر پاپ، مجموعهٔ حوزهٔ قضایی روحانی اسقف رم است که پاپ از انتخابات و قدرت و مزایای کلیسای کاتولیک و جامعهٔ بین‌الملل استفاده می‌کند. به‌طور سنتی، رم نقش مرکزی در کلیسای کاتولیک دارد. پاپ دوران اسقفی خود را به عنوان اسقف رم آغاز می‌کند ولی لازم نیست در آنجا زندگی کند. هر جایی که پاپ برای سکونت انتخاب کند، دولت مرکزی کلیسا در آنجا خواهد بود. از سال ۱۳۰۹ تا ۱۳۷۸، پاپ‌ها در آویگنون سکنی گزیده‌اند که زمانی به کنایه از تبعیدگاه بابل، اسرائیل، به نام بابیلونیان خوانده می‌شد.
لقب بزرگ غرب برای اولین بار توسط پاپ تئودور در سال ۶۴۲ استفاده شد. در واقع، تا سال ۱۸۶۳ در کتاب سالانهٔ پاپ ثبت نشده بود. لقب بزرگ غرب نشانهٔ روابط ویژه و عادلانهٔ پاپ با کلیسای لاتین است و از قلم افتادن این لقب به هیچ وجه باعث تغییر روابط و تحریف روابط بین مقر پاپ و کلیساهای شرقی نشده‌است. از آنجایی که در کلیساهای شرقی، لقب پاپ برای اسقف رم استفاده نمی‌شود، بیشتر از لقب «پاپ رم» استفاده می‌کنند.
