هِلِن تروایی (Ἑλένη) که با نام هلن اسپارتی نیز شناخته می‌شود، در اساطیر یونانی بنابر حماسه ایلیاد اثر شاعر یونانی هومر، دختر زئوس و لدا و همسر منلائوس پادشاه میسنی که با توطئه آفرودیت خدای یونانی به دست پاریس شاهزاده تروا دزدیده شد و به تروا رفت. این آغازی بود برای یکی از بزرگترین جنگ‌های اساطیر یونان باستان، یعنی جنگ تروآ.
تولد
هِلِن دختر زئوس پادشاه خدایان و لدا بود. زئوس به شکل قویی در آمد و لدا را فریفت و با او همبستر شد. بعد از آن لدا تخم‌هایی گذاشت و به این علت است که گفته می‌شود هلن از تخمی به دنیا آمده‌است. از تخم‌های دیگر لدا برادران دوقلوی کستور و پولوکس و کلوتایمنسترا به دنیا آمدند. هِلِن زیباترین زن روی زمین شمرده می‌شد. هنگامی که هِلِن کودکی بیش نبود، توسط تسئوس یکی از پهلوانان نامدار یونانی ربوده شد. پیریتوس پادشاه لاپیت‌ها و تسئوس تصمیم گرفته بودند با دختران زئوس ازدواج کنند. تسئوس هلن را برگزید و پیریتوس پرسفونه همسر هادس را انتخاب کرد. اما از آنجایی که سن هِلِن برای ازدواج کافی نبود، تسئوس او را ربود و نزد مادرش آیترا سپرد تا از او مواظبت کند. کستور و پولوکس برادران دوقلوی هِلِن او را نجات دادند و در عوض آیترا را ربوده و اسیر خود کردند.
دزدیده شدن و آغاز جنگ
بسیاری خواستار ازدواج با او بودند اما ناپدریش توندارئوس از همه خواستگاران قول گرفت انتخاب هِلِن را بپذیرند و حامی شوهرش باشند. هِلِن، منلائوس را پذیرفت. زمانی که وی به همراه پاریس گریخت همه شاهزادگان بر طبق پیمان به کمک منلائوس آمدند و جنگ تروا درگرفت. پس از جنگ و سقوط تروا، او را به منلائوس بازگرداندند و تا پایان عمر نزد او ماند. در بعضی از منابع فارسی هلنه ثبت شده است.
